WAWEL OD STRONY ZWIERZYŃCA - AKWARELA LEONA WYCZÓŁKOWSKIEGO, 1910

W końcu pierwszego tysiąclecia n.e. Wawel zaczął odgrywać rolę ośrodka władzy politycznej. W w. IX był głównym grodem plemienia Wiślan. Pierwszy historyczny władca Polski Mieszko I z rodu Piastów (około 965-992), jak również jego następcy: Bolesław Chrobry (992-1025) i Mieszko II (1025-1034) obrali Wawel na jedną ze swych siedzib. W tym okresie Wawel należał do najważniejszych polskich ośrodków chrześcijaństwa. Na wzgórzu pojawiły się pierwsze przedromańskie i romańskie budowle sakralne, wśród nich, po utworzeniu w roku 1000 biskupstwa krakowskiego, kamienna katedra. Znaczącym ośrodkiem polityczno-administracyjnym państwa stał się Wawel za panowania Kazimierza Odnowiciela (1034-1058). Jego syn, Bolesław Śmiały (1058-1079), rozpoczął budowę drugiej z kolei romańskiej katedry, którą ukończył dopiero Bolesław Krzywousty (1102-1138). Książę ten, w testamencie z r. 1138, dzieląc Polskę na dzielnice, wyznaczył Kraków na siedzibę księcia-seniora. W r. 1291 Kraków z Wawelem przeszedł okresowo pod czeskie panowanie, a Wacław II z rodu Przemyślidów ukoronował się w tutejszej katedrze na króla.


KRUŻGANKI NA DZIEDZIŃCU WIELKIM 

W r. 1306 wkroczył na Wawel książę kujawski Władysław Łokietek (1306-1333), który w r. 1320 ukoronował się również w krakowskiej katedrze. Była to pierwsza odnotowana historycznie koronacja polskiego władcy na Wawelskim Wzgórzu. W tym czasie, za sprawą Łokietka, rozpoczęto budowę trzeciej w tym miejscu, gotyckiej katedry, rozbudowano zamek, drewniano-ziemne fortyfikacje zastąpiono murowanymi. Grób Łokietka w katedrze zapoczątkował krakowską nekropolię polskich władców. Ostatni z rodu Piastów, Kazimierz Wielki (1333-1370) doprowadził Wawel do niebywałej świetności. W rozbudowanym gotyckim zamku miały miejsce w r. 1364 zaślubiny wnuczki króla Kazimierza Elżbiety z cesarzem Karolem IV. Z tej okazji odbył się słynny zjazd królów i książąt, podejmowanych następnie przez bogatego mieszczanina Wierzynka. 


WŁADYSŁAW MALECKI - WIDOK NA WAWEL, 1873

Wprowadzenie na tron w r. 1385 Jadwigi z rodu węgierskich Andegawenów i jej małżeństwo z księciem litewskim Władysławem Jagiełłą (1386-1434) zapoczątkowały kolejny okres świetności Wawelu. Na dworze królewskim zatrudniano obok miejscowych i zachodnioeuropejskich artystów, także malarzy ruskich. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492) sylwetę wzgórza wzbogaciły m.in. wysokie ceglane baszty: Złodziejska, Sandomierska i Senatorska. Na dworze tego władcy działali pierwsi w Polsce humaniści, nauczyciele jego synów: historyk Jan Długosz i Włoch Filip Kallimach. 


ZAMEK NA PRZEDWOJENNEJ FOTOGRAFII

Renesans w wersji włoskiej wkroczył na Wawel na początku w. XVI. Król Aleksander (1501-1506) i jego brat Zygmunt I Stary (1506-1548) wznieśli na miejscu gotyckiej rezydencji nowy pałac, ukończony około r. 1540, imponujący rozległym dziedzińcem z kolumnowymi arkadami. Mecenat artystyczny Zygmunta zaznaczył się trwale również w katedrze, przez wzniesienie rodowej kaplicy, zw. dziś Zygmuntowską, dziele florentczyka Bartłomieja Berrecciego oraz licznym fundacjom, m.in. wielkiego dzwonu nazwanego na cześć króla „Zygmunt”. Ścisłe kontakty artystyczne i kulturalne z Włochami umocniło małżeństwo króla z księżniczką Boną Sforza w r. 1518. Obok artystów włoskich dla Zygmunta pracowali również niemieccy architekci, snycerze, malarze i odlewnicy. Ostatni z Jagiellonów, Zygmunt II August (1548-1572) wzbogacił wnętrza zamkowe o znakomitą kolekcję arrasów, tkanych w Brukseli. W „złotym” okresie kultury polskiej Wawel stał się jednym z głównych w Europie ośrodków humanizmu. Wyraźnie też w dziejach Wawelu zaznaczyło się panowanie Zygmunta III Wazy (1587-1632). Po pożarze zamku w r. 1595 król odnowił spalone skrzydło budowli w stylu wczesnobarokowym. Przeniesienie się dworu monarszego do Warszawy spowodowało powolne, lecz stałe pogarszanie się kondycji zamku. Monarchowie przebywali w Krakowie tylko okazjonalnie. Zaniedbaniom próbowano zaradzić podejmując naprawy za czasów Jana III Sobieskiego, Wettinów oraz Stanisława Augusta. 


WIDOK NA WAWEL OD PÓŁNOCNEGO ZACHODU W 1618

Po utracie przez Polskę niepodległości w r. 1795 wojska państw zaborczych: Rosji, Prus i Austrii kolejno okupowały Wawel, który ostatecznie przeszedł w ręce Austriaków. Nowi gospodarze zamienili zamek i część innych budynków świeckich na lazaret wojskowy, a niektóre budynki, w tym także kościoły, wyburzono. Po okresie Wolnego Miasta Krakowa (1815-1846) wojsko austriackie ponownie zajęło Wawel, przekształcając go w panującą nad miastem cytadelę. Uchwałą Sejmu Galicyjskiego z r. 1880 ofiarowano zamek na rezydencję cesarzowi Franciszkowi Józefowi I; armia austriacka opuściła wzgórze w latach 1905-1911. Na przełomie w. XIX i XX przeprowadzono gruntowne odnowienie katedry, a nieco później rozpoczęto wieloletnią, trwającą kilka dziesięcioleci, konserwację zamku królewskiego. 


WIDOK KRAKOWA - OBRAZ LEONA WYCZÓŁKOWSKIEGO

W odrodzonej w r. 1918 Polsce zamek pełnił funkcję reprezentacyjnej rezydencji głowy państwa oraz muzeum wnętrz historycznych. W okresie niemieckiej okupacji Polski na Wawelu mieszkał hitlerowski generalny gubernator Hans Frank. Cenniejsze eksponaty, w tym arrasy i miecz koronacyjny „Szczerbiec” Polacy zdążyli wywieźć do Kanady, skąd powróciły dopiero w latach 1959-1961. Obecnie gospodarzami wzgórza są: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki oraz Zarząd Bazyliki Metropolitalnej na Wawelu.



Wawel - dziś

Obecnie Wawel mieści siedzibę wielkiego muzeum, tak licznego w ciekawe eksponaty i atrakcje, że całość została podzielona tematycznie na części.  Są to: Prywatne Apartamenty Królewskie, Komnaty Królewskie, Skarbiec Koronny i Zbrojownia, Sztuka Wschodu, Wawel Zaginiony, Katedra Królewska oraz Smocza Jama. Podział taki umożliwia lepszą organizację zwiedzania i skupienie się na tym, co akurat najbardziej nas interesuje.
Komnaty i Apartamenty Królewskie zajmują większość pomieszczeń zamku. Podczas rekonstrukcji starano się odtworzyć ich wygląd z czasów panowania Jagiellonów i częściowo z okresu Wazów. Na parterze i I piętrze były pokoje prywatne - mieszkał tu król z rodziną, swoje izby mieli też niektórzy dworzanie. II piętro to część reprezentacyjna zamku. Przyjmowano tutaj poselstwa, obradował sejm, urządzano oficjalne uroczystości i huczne zabawy. Nazwy pomieszczeń tłumaczą ich przeznaczenie, niektóre z nich nazwano również od zdobiących je malowideł i elementów wyposażenia np.: Sala Turniejowa, Sala Poselska, Sala "Pod Planetami" czy Sala Senatorska. W tej ostatniej obradował Senat, odbywały się bale, przedstawienia teatralne i ważne uroczystości. Rolę sali tronowej pełniła Sala Poselska. Jej strop zdobią XVI-wieczne główki królów, dworzan i mieszczan (podobno jedna z głów zwróciła królowi Zygmuntowi Augustowi uwagę, aby sądził sprawiedliwie, dlatego teraz ma związane usta). Pierwotnie było ich 194, przetrwało 30. Komnaty ozdobione są wspaniałymi arrasami - tkanymi z jedwabnych, wełnianych i metalowych nici, przedstawiającymi sceny biblijne, fantastyczne stwory, herby i inicjały królewskie. Arrasy pojawiły się na Wawelu wraz z królową Boną; do dziś zachowało się ich około 140. W salach I i II piętra znajduje się wystawa orientaliów - między innymi jednej z największych na świeci kolekcji namiotów tureckich i perskich, broń wschodnia, dywany i kobierce, chorągwie i inne przedmioty zdobyte pod Wiedniem.


KATEDRA WAWELSKA 

Jedną z najważniejszych świątyń w Polsce jest wawelska katedra. Odbywały się w niej uroczystości koronacyjne, tutaj monarchowie i ich dzieci zawierały śluby i chrzcili potomków. W jej wnętrzu oraz w podziemiach spoczywają niemal wszyscy królowie Polski. Obecnie świątynia ma postać trzynawowej, trzywieżowej bazyliki z transeptem i kaplicami. 



Najpiękniejszą z nich jest przykryta pozłacaną blachą XVI-wieczna renesansowa Kaplica Zygmuntowska - mauzoleum ostatnich Jagiellonów. Na środku nawy głównej umieszczono osłoniętą barokową kopułą trumnę z relikwiami patrona świątyni - św. Stanisława. Wyróżnia się też wykonany przez Wita Stwosza w 1492 roku nagrobek Kazimierza Jagiellończyka. Niedaleko ołtarza głównego znajduje się również grób jednego z dobroczyńców Krakowa - Kazimierza Wielkiego, a naprzeciw niego - sarkofag Władysława Łokietka. Niektórzy władcy spoczywają w podziemiach, w których zgromadzono też prochy bohaterów narodowych.



W wieży zygmuntowskiej zawieszono jeden z największych w Europie dzwon o imieniu Zygmunt. Powstał on w roku 1520 na polecenie Zygmunta Starego i waży 11 ton. Zygmunt odzywa się tylko w czasie ważnych uroczystości kościelnych i narodowych, a jego dotknięcie według tradycji przynosi szczęście. Przy wejściu do świątyni straszą olbrzymie kości. Niektórzy twierdzą, że są to pozostałości po Smoku Wawelskim.